Verplichte AOV: twee op de drie zzp’ers willen alternatieve wachttijd
Het huidige wetsvoorstel voor een verplichte basisverzekering arbeidsongeschiktheid kan op onvoldoende steun rekenen van zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) in de culturele en creatieve sector. Dat blijkt uit een onderzoek van De Creatieve Coalitie en de aangesloten lidorganisaties. Zzp’ers geven aan dat ze keuzevrijheid missen in de basisverzekering. Zo geeft 63% van de respondenten aan een kortere of langere wachttijd te willen dan 52 weken alvorens zij aanspraak kunnen maken op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Daarnaast maken zzp’ers uit de sector zich zorgen over de impact van de verplichte basisverzekering in combinatie met zorgwekkende ontwikkelingen in de sector.
Onlangs is het wetsvoorstel Basisverzekering Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen (BAZ) gepubliceerd. De regering heeft het voornemen om de meeste zzp’ers te verplichten zich te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Momenteel hebben de meeste zzp’ers nog geen verzekering afgesloten tegen het risico van langdurige arbeidsongeschiktheid. Dat maakt deze groep kwetsbaar in het geval van een ernstig ongeval of langdurige ziekte. Eerder adviseerde de Europese Commissie dat Nederland extra beschermende maatregelen zou moeten nemen op dit gebied. De meeste Europese landen hebben collectieve maatregelen genomen tegen het risico van arbeidsongeschiktheid onder zzp’ers.
Keuzevrijheid ontbreekt
De lidorganisaties van De Creatieve Coalitie steunen het voornemen om collectieve maatregelen te treffen. Daarentegen zijn zij buitengewoon kritisch over het daadwerkelijke wetsvoorstel dat voorligt en waarover de Tweede Kamer zich mag gaan buigen. Uit een enquête onder 1.275 zzp’ers blijkt dat de meesten keuzevrijheid missen in het huidige wetsvoorstel. Eén van de heikele kwesties is de zogenoemde wachttijd. In het conceptvoorstel kunnen zzp’ers pas na 52 weken vanaf de eerste ziektedag aanspraak maken op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. 50% van de respondenten geeft aan zichzelf eerder te willen verzekeren dan na 52 weken, óók als dat een hogere premie betekent. 13% van de respondenten wil zich pas na twee jaar verplicht verzekeren, veelal omdat ze zich al hebben aangesloten bij een broodfonds of schenkkring voor kortdurende arbeidsongeschiktheid. Slechts 29% van de respondenten is tevreden met de huidige wachttijd, 11% geeft aan (nog) geen voorkeur te hebben.
“Ik ben lid van een broodfonds. Ik wil de wachttijd zelf kunnen bepalen. Deze keuzevrijheid is voor mij cruciaal.”
Ook op andere aspecten van het wetsvoorstel reageren zzp’ers uit de culturele en creatieve sector kritisch. Zo geeft 53% van de zzp’ers aan zich te willen verzekeren tegen een minder strenge definitie van arbeidsongeschiktheid dan in het huidige wetsvoorstel is opgenomen (algemeen geaccepteerde arbeid) en vindt 52% van de zzp’ers dat er een uitzondering zou moeten gelden op de verplichting in het geval van een ‘laag inkomen’. De hoogte van de premie is een grote zorg onder zzp’ers in de culturele en creatieve sector.
Slechts 17% vindt dat er geen enkele uitzondering zou moeten bestaan.
Zorgwekkende ontwikkelingen in de sector
Uit de enquête blijkt dat veel zzp’ers in de culturele en creatieve sector zich grote zorgen maken over de verplichte basisverzekering arbeidsongeschiktheid. Zij koppelen de verplichte basisverzekering en de daarbij gepaarde lastenverhoging aan andere zorgwekkende ontwikkelingen in de sector, zoals de lage tarieven, afname van de zelfstandigenaftrek en de voorgenomen verhoging van het btw-tarief. Het huidige kabinet streeft ernaar om het lage btw-tarief voor diensten en goederen in de culturele en creatieve sector per 2026 af te schaffen. Dit heeft directe gevolgen voor het (potentiële) verdienvermogen van zelfstandigen en bemoeilijkt de verrekening van de kosten van een arbeidsongeschiktheidsverzekering in hun tarief.
“Een arbeidsongeschiktheidsverzekering is voor velen van ons niet te betalen. Je kunt je tarief wel verhogen, maar dan krijg je geen werk meer.”
Op de vraag of respondenten zich veel zorgen maken (1) of juist helemaal geen zorgen maken (6) over de invoering van de verplichte basisverzekering in relatie tot de eerdergenoemde ontwikkelingen, geven zzp’ers een gemiddelde score van 2.1. Met andere woorden: voor veel zelfstandigen is de voorgestelde premie te hoog.
Verantwoording enquête
De enquête werd gehouden tussen 18 juni tot en met 3 juli 2024. In totaal vulden 1.275 zzp’ers de online vragenlijst volledig in. Respondenten konden een enquête invullen van De Creatieve Coalitie zelf óf een aparte versie van de vragenlijst (met identieke vragen) van de lidorganisaties ACT Acteursbelangen, Auteursbond, BRAM, Kunstenbond, Platform BK, PvFM of WMF. De vragenlijst werd opgesteld door de Kunstenbond en De Creatieve Coalitie.
De meest voorkomende beroepsdisciplines van de respondenten bestaan uit: fotografen, vertalers, schrijvers, beeldend kunstenaars, musici, regisseurs, dirigenten, redacteurs, acteurs, docenten, componisten, dansers en illustratoren. Het zelfstandigenkomen van de respondenten luidt als volgt:
14% tussen €0 - €10.000 per jaar
25% tussen €10.000 - €20.000 per jaar
24% tussen €20.000 - €30.000 per jaar
16% tussen €30.000 - €40.000 per jaar
8% tussen €40.000 - €50.000 per jaar
4% tussen €50.000 - €60.000 per jaar
5% tussen €60.000 - €80.000 per jaar
3% hoger dan €80.000 per jaar
Zzp’ers sceptisch over verzekeraars
Het huidige wetsvoorstel gaat uit van een zogenoemd ‘duaalstelsel’ van een publieke basisverzekering of een ruimere private verzekering. De basisverzekering is het absolute minimum waarvoor zzp’ers zich moeten verzekeren als het aankomt op arbeidsongeschiktheid. Deze basisverzekering wordt uitgevoerd door het UWV, oftewel de overheid. Het is een ‘one size fits all’ basisverzekering. Wanneer zzp’ers zich willen verzekeren tegen ruimere voorwaarden, bijvoorbeeld tegen een hogere arbeidsongeschiktheidsuitkering, kunnen zij in dit wetsvoorstel kiezen voor een private arbeidsongeschiktheidsverzekeraar. Deze private verzekeraars moeten minimaal dezelfde basisvoorwaarden hanteren als de publieke basisverzekering van het UWV.
Respondenten in de enquête zijn sceptisch over deze constructie. Slechts 6% van de respondenten geeft aan zich bij een private verzekeraar te willen verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Desondanks zullen veel zzp’ers een passender verzekering kunnen afsluiten bij een private verzekeraar dan bij het UWV. Waar een private verzekeraar de zzp’er wél keuzevrijheid kan bieden, geldt dat straks niet bij de basisverzekering van het UWV.
De Creatieve Coalitie is kritisch op deze constructie. De vrees is dat het aanbod van private verzekeraars in de eerste jaren concurrerend zal zijn, maar de concurrentie gestaag zal afnemen vanwege marktconcentratie. Daarnaast bestaat de kans dat verzekeraars zich zullen richten op “aantrekkelijke” en “voordelige” doelgroepen. Hoewel het wetsvoorstel daar beleidsmatig in voorziet, is het de vraag of dit voldoende solidair uitpakt in de praktijk.
Terug naar de tekentafel
De Creatieve Coalitie deelt het uitgangspunt dat werkende zelfstandigen adequaat beschermd moeten zijn tegen arbeidsongeschiktheid. Een verplichte voorziening vanuit de overheid acht zij dan ook noodzakelijk. De meeste zzp’ers hebben immers geen verzekering afgesloten of zijn aangesloten bij een broodfonds of schenkkring. Het niet treffen, of het niet kunnen treffen, van een adequate voorziening bij langdurige arbeidsongeschiktheid brengt allesomvattende en onomkeerbare risico’s met zich mee. Desalniettemin acht de coalitie dit wetsvoorstel inadequaat. Het huidige wetsvoorstel is voor kapitaalarme zzp’ers ontoegankelijk en voor meer kapitaalkrachtige zzp’ers ontoereikend.
Peter van den Bunder, belangenbehartiger bij de Kunstenbond: “Het gebrek aan keuzevrijheid in de basisverzekering zal ertoe leiden dat kapitaalkrachtige zzp’ers hun heil zullen zoeken bij private verzekeraars, terwijl kapitaalarme zzp’ers weinig meerwaarde zien ten opzichte van onverzekerd blijven.”
Arjan Dunning, Bond voor Orkestdirigenten en Instructeurs, vult aan: “De gevolgen van de invoering van dit wetsvoorstel raken direct de bestaanszekerheid van zzp’ers. Indirect verzwakt het wetsvoorstel de culturele en creatieve sector nog verder.”
De Creatieve Coalitie roept het kabinet op om terug te gaan naar de tekentafel. Per brief heeft de coalitie gereageerd op het wetsvoorstel en haar zorgen geuit richting de regering. Deze brief is inmiddels openbaar te lezen.
