Akkoord brengt betaalbaarheid en bestaanszekerheid in gevaar
Het hoofdlijnenakkoord brengt de betaalbaarheid van cultuur en de bestaanszekerheid van professionals in gevaar. Een verhoging van 12 procentpunten van het btw-tarief betekent een harde klap voor de zzp’ers in de creatieve en culturele sector. Ook de voorgenomen bezuinigingen op andere terreinen raken de positie van zzp’ers én werknemers in de sector hard. De Creatieve Coalitie waarschuwt voor een negatieve spiraal. “Het wordt, als deze plannen doorgaan, moeilijker om kunst te ervaren en er een goede boterham mee te verdienen.”
Op donderdag 16 mei 2024 presenteerden PVV, VVD, NSC en BBB het hoofdlijnenakkoord voor een nieuwe regeerperiode. In het akkoord wordt de creatieve en culturele sector niet genoemd. Ook kunstmatige intelligentie komt er nauwelijks in voor. Cultuur wordt alleen in verband gebracht met cultuurlandschap en visserij. Met andere woorden, het beleid voor de komende jaren wordt overgelaten aan de Kamer en het toekomstige kabinet. Er is geen basis in het akkoord opgenomen waarop de samenwerkende partijen kunnen terugvallen.
Daarentegen zijn door de coalitiepartijen wél budgettaire afspraken gemaakt voor de sector. In het oog springt de verhoging van het btw-tarief met 12 procentpunten voor diensten én goederen in de culturele en creatieve sector. Deze btw-verhoging treft zzp’ers in het bijzonder. Veel culturele organisaties hebben géén, of slechts gedeeltelijk, het recht om btw af te trekken. Hierdoor worden zzp’ers plotseling flink duurder, zonder dat de zzp’er daar zelf financieel van profiteert. Dit is in strijd met het verbeteren van de bestaanszekerheid van zzp’ers, terwijl dat zó hard nodig is. Het gemiddelde zelfstandigeninkomen van alle zzp’ers in Nederland ligt maar liefst 53% hoger dan dat van zzp’ers in de culturele en creatieve sector.
Btw-verhoging raakt iedere burger
Niet alleen zzp’ers betalen de prijs voor de btw-verhoging. Ook iedere Nederlander die wel eens een boek koopt, een concert bezoekt, kunst aanschaft, een muziekinstrument leert, naar een festival gaat, nieuws tot zich neemt, een film kijkt, een musical bezoekt, een fotoalbum laat maken, in een amateurorkest speelt, of lid is van een toneelvereniging, betalen vanaf 2026 een flink hogere prijs. Nagenoeg alle Nederlanders krijgen linksom of rechtsom dus met de verhoging van het btw-tarief te maken. Deze lastenverzwaring moet uiteindelijk de schatkist ieder jaar €953.000.000 (953 miljoen euro) opleveren. Het lage btw-tarief leverde in 2023 de schatkist al 745 miljoen euro op. Wanneer de btw-verhoging wordt doorgezet, levert de culturele en creatieve sector straks ieder jaar €1,7 miljard euro aan btw-inkomsten op. Ter vergelijking. De culturele en creatieve sector ontving in 2023 circa €1,3 miljard euro aan subsidies van de Rijksoverheid.
De nadelige effecten van het verhogen van het btw-tarief zal ook de middenstand raken en de leefbaarheid van gebieden buiten de grote steden. De plaatselijke boekenwinkel en theater zullen in de knel komen. Horecaondernemers anticiperen op fors minder omzet. Niet voor niets stelt de Koninklijke Horeca Nederland dat deze maatregel ‘de sector een nieuwe klap zal toebrengen die deze niet kan dragen’.
Maatregelen uit het hoofdlijnenakkoord
Ook de voorgenomen bezuinigingen op andere terreinen raken de positie van werkenden in de sector hard. Een opsomming van de voorgenomen maatregelen.
Bezuiniging op de Nederlandse Publieke Omroep. Vanaf 2025 moet dit €100 miljoen opleveren.
Het verhogen van het wettelijk minimumloon wordt per 2025 teruggedraaid. Deze maatregel moet structureel €820 miljoen opleveren.
De werkloosheidswet (WW) wordt hervormd. Deze wordt waarschijnlijk ingekort waardoor werknemers niet recht hebben op twee jaar WW, maar op 18 maanden. Dit moet structureel €217 miljoen opleveren.
Algemene bezuiniging op subsidieposten van het Rijks. Vanaf 2028 moet dit €1.000.000 (1 miljard euro) opleveren. Met name subsidies die participatie, medezeggenschap, inclusiviteit en een gezonde leefstijl bevorderen, wordt fors in gesneden.
Beperking van de giftenaftrek, waardoor het voor particulieren en bedrijven minder aantrekkelijk wordt om te doneren aan o.a. cultuur. Dit moet structureel €250 miljoen opleveren.
Overhevelen van geleden van het Rijk naar de gemeenten met een korting. Dit moet per 2026 ieder jaar €638 miljoen opleveren. Met name subsidies die bijdragen aan cultuurparticipatie, sport en bewegen, gezondheidsbevordering en de sociale basis, staan op de tocht.
Verhoging van de kansspelbelasting van 30,5 % naar 37,8 %. Dit raakt de loterijen die geld aan cultuur geven.
Een klein lichtpuntje voor zzp’ers. Het verlagen van de MKB-winstvrijstelling naar 12,03% wordt teruggedraaid. Dis is een investering van structureel €93 miljoen. Ook de wet om schijnzelfstandigheid tegen te gaan (VBAR) wordt doorgezet.
De gevolgen van het hoofdlijnenakkoord
Iedereen die werkzaam is in de culturele en creatieve sector - maar ook in aanpalende sectoren - zal de consequenties van deze maatregelen in de praktijk ondervinden. Enkele praktijkvoorbeelden:
Fotografie
Voor het vastleggen van belangrijke momenten in het leven, zoals een huwelijk, huurt men doorgaans een professional in. Deze foto’s moeten immers haarscherp zijn, juist op dat ene onvergetelijke moment. Bij trouwfotografie komt veel voorbereiding en nabewerking kijken. Stel dat een trouwfotograaf nu €2.725,- in rekening brengt bij een bruidspaar. Straks is het bruidspaar voor dit totaalpakket €300,- meer kwijt, zonder dat de fotograaf er ook maar één cent meer aan verdient.
Beeldende kunst
In de meeste huiskamers is wel een vorm van kunst aanwezig. Dat is niet zo vreemd; kunst draagt bij aan de esthetiek van een ruimte. Het kan een persoonlijke uitdrukking zijn of een manier om culturele waarden te weerspiegelen. Kunst kan ook een bron van inspiratie zijn of een gespreksonderwerp bieden voor gasten. Het draagt bij aan de geestelijke en lichamelijke gezondheid. Momenteel betaalt de koper 9% btw over de aanschaf van kunstgoederen. Straks betaalt de koper 21% btw, waarmee het btw-tarief voor kunstzinnige goederen tot een van de hoogste tarieven in Europa behoort.
Orkesten en koren
Muziekverenigingen, zoals koren, zanggroepen, ensembles en orkesten, zijn vaak niet btw-plichtig en ontvangen daarom de betaalde btw niet terug van de belastingdienst. De facto betekent de btw-verhoging voor deze groepen dus een kostenstijging van 12 procentpunten. Samen met de eerder beschreven tegenslagen en de teruglopende financiering van bijvoorbeeld gemeentefondsen, worden honderdduizenden cultuurbeoefenaars nu driedubbel getroffen. Voor veel groepen kan deze tegenslag de laatste zijn.
Lezen
De Nederlandse taalvaardigheid van jongeren gaat achteruit. Het advies met stipt op nummer één? Het bevorderen van lezen. Vanaf 2026 worden boeken echter fors duurder, zonder dat de schrijver noch de boekenhandelaar daar iets van terugziet. Een origineel Nederlandstalig boek van 300 pagina’s kost straks geen €25 per exemplaar, maar €28 per exemplaar, zonder dat de schrijver, boekhandelaar of uitgever daar ook maar een cent van terugziet.
Festivals
Nederland is een festivalland. Deze evenementen trekken jaarlijks circa 3 miljoen bezoekers. De helft van deze festivals is gratis toegankelijk. Vanwege de verhoging van het btw-tarief staan deze gratis festivals onder grote druk. Artiesten en technici zullen het verhoogde btw-tarief proberen door te berekenen, terwijl de subsidiepot gelijk blijft. De andere helft bestaat uit betaalde festivals, waarbij een btw-verhoging de prijzen alsmaar verder onder druk zet. Wanneer een consument nu nog €145 betaalt voor een dagticket van Pinkpop, wordt dat bij de voorgestelde btw-verhoging €161 voor één dag. Een prijsverschil van €16 waar alleen de belastingdienst van profiteert.
Muziekles
Geef je muziekles (of dans, drama, beeldende vorming) aan personen jonger dan 21 jaar, dan hoef je geen btw in rekening te brengen. Die lessen zijn dus vrijgesteld van btw. Maar een muziekschool maakt ook kosten die niet vrijgesteld zijn van btw, maar onder het lage btw-tarief vallen. De toegankelijkheid van muziekonderwijs staat al decennia onder druk. Door het verhogen van het btw-tarief zal dat verder achteruit hollen.
Economische impact
Een plotsklapse verhoging van het btw-tarief zal ook voor de economie nadelige gevolgen hebben. Deze situatie wordt verder verslechterd door onder andere het beperken van de giftenaftrek. Elke baan in de kunst- en cultuursector genereert 1,37 extra banen in de bredere economie. De culturele en creatieve sector draagt meer dan 3% bij aan het bruto binnenlands product (BBP). Een afname van het bezoek aan culturele en creatieve activiteiten, of een daling van de vraag naar culturele of creatieve goederen, heeft directe gevolgen voor onze werkgelegenheid en collectieve welvaart.
Appreciatie
De Creatieve Coalitie maakt zich ernstige zorgen over de maatregelen uit het hoofdlijnenakkoord. Deze maatregelen brengen de bestaanszekerheid van honderdduizenden werkenden in gevaar en verminderen de betaalbaarheid van kunst, cultuur en creativiteit. Dit vormt een ernstig risico voor de werkenden in de sector. Het feit dat de aanstaande coalitie alleen afspraken heeft gemaakt over het budgettaire macrokader - en niet over de inhoudelijke beleidsrichting - zorgt voor veel onzekerheid binnen de sector. Het belooft een onvoorspelbare periode te worden. De kans is groot dat een negatieve spiraal optreedt waarbij verminderde inkomsten en teruglopende vraag elkaar versterken.
Columniste Nicole Kaandorp vat het hoofdlijnenakkoord treffend samen in haar column: “Er wordt bezuinigd op juist datgene wat nu zo hard nodig is: een manier om samen te zijn, ongeacht wie dat ‘samen’ allemaal omvat. Als deze plannen doorgaan, wordt het moeilijker om kunst te ervaren en er een goede boterham mee te verdienen. ‘Kunst is een elitehobby,’ hoor ik al een paar jaar, maar als rechts niet wil dat het dat is, waarom maken ze dat er dan van?”
→ Lees zelf het hoofdlijnenakkoord en de budgettaire bijlage van het onderhandelingsakkoord.
Eerder voerde De Creatieve Coalitie (succesvol) campagne tegen het verhogen van het btw-tarief op culturele en creatieve goederen en diensten. Een overzicht van de lobby: